Nói chung Tác giả – Tác phẩm: Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư bao gồm Giới thiệu tác giả Chu Văn Sơn và hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục, tóm tắt, trị giá nội dung, rực rỡ nghệ thuật tác phẩm Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư – SGK Văn 10 Kết nối tri thức.
Tác giả – Tác phẩm: Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư – Chu Văn Sơn
– Quê ở Đông Hương, thành thị Thanh Hóa, ông học trường cấp 3 chuyên Hàm Rồng, từng đoạt giải đặc trưng trong kì thi chọn học trò giỏi Văn toàn quốc
– Ông giảng dạy tại trường Đại học sư phạm Hà Nội, ngoài ra còn là nhà văn, nhà lý luận, nhà phê bình văn học xuất sắc,…
Các tác phẩm của Chu văn Sơn vừa trình bày giọng vừa trình bày điệu khá nhịp nhàng uyển chuyển, trên cơ sở tìm được tứ hay, nhưng then chốt ý và tình đã được nung chảy để lan tỏa thắp lên những vệt sáng cho văn học. Có thể khẳng định giọng và điệu cùng với chất văn đã tạo nên phong cách nhà văn Chu Văn Sơn khá tiêu biểu. Tiêu biểu trong vẻ đẹp văn học, trong tư duy toàn cầu nghệ thuật, trong sự tri giác về sự vật và hiện tượng. Trong hành trình xuất chữ của mình, tác phẩm “Tự tình cùng cái đẹp” là tác phẩm cuối cùng trong cuộc đời sự nghiệp văn học của anh như một cái kết có hậu. Vừa thiêng liêng vừa cao quí. Đó là món quà được bè bạn tập trung các bài viết hoàn thành kịp thời để tiễn đưa anh về miền mây trắng.
Những tác phẩm nổi tiếng đã được xuất bản của ông gồm có:
– Ba đỉnh cao thơ mới: Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Hàn Mặc Tử (2005)
1. Xuất xứ
Tác phẩm được in trong tập Thơ – điệu hồn và cấu trúc của Chu Văn Sơn
2. Bố cục
Văn bản Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư được phân thành 4 phần:
– Phần 1: Đoạn 1+ 2 +3: Dẫn dắt về cái hay của mùa thu trong thơ ca và nét rực rỡ trong bài thơ Tiếng thu của Lưu Trọng Lư
– Phần 2: Đoạn 4+5: Tính hòa âm ngôn từ trình bày trong âm điệu (đoạn 4+5), bố cục (đoạn 6) và vần nhịp (đoạn 7+8) của bài thơ
– Phần 3: Đoạn 9+10+11: So sánh, liên hệ giữa âm thanh của mùa thu trong thơ Lưu Trọng Lư với âm thanh của mùa thu trong thơ Nguyễn Đình Thi
– Phần 4: Đoạn 12+13: Tính hòa âm ngôn từ trình bày trọng âm hưởng tiết tấu của bài thơ và những xúc cảm, nỗi xôn xao của tác giả lúc đọc những ngôn từ thi vị và đẹp tươi đó
3. Trị giá nội dung
Văn bản trình bày sự ngợi ca, trân trọng và ngưỡng mộ của tác giả Chu Văn Sơn với thi sĩ Lưu Trọng Lư, cho thấy sự yêu quý và tình cảm của ông đối với những người có tài, vận dụng được sức mạnh của ngôn từ trong sáng tác.
4. Trị giá nghệ thuật
– Văn bản trình diễn các luận điểm rõ ràng, cụ thể, thuyết phục, có tính liên kết.
– Các luận điểm bổ sung và hỗ trợ cho nhau, có luận cứ và dẫn chứng đi kèm, tạo nên một hệ thống luận điểm logic, có sức thuyết phục cao.
– Giọng văn rành mạch, trôi chảy, thích hợp với bài văn nghị luận nhưng vẫn ẩn chứa xúc cảm, truyền cảm hứng và có tác động mạnh mẽ tới người đọc.
5. Tác phẩm Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng Thu của Lưu Trọng Lư
Từng có câu: “Thu là thơ của đất trời, thơ là thu của lòng người”. Có thể còn người nào đó hoài nghi cái chân lí này của người xưa. Nhưng nếu một lần đọc những bài như Tiếng thu của Lưu Trọng Lư thì nỗi hoài nghi vấn vơ gia dễ dàng tan biến. “Hồn thơ” và “hồn thư” ở đây đã đồng vọng nhưng thành Tiếng thu
Tiếng thu
Em ko trực tuyến mùa thu
dưới trăng mờ thổn thức
Em ko nợ rộn rực
hình ảnh kẻ chinh phu
trong lòng người cô phụ?
Em ko rừng thu
lạ thu kêu xào xạc
con nai vàng ngờ ngạc
đạp trên lá nàng khô?
Con người cổ điển vốn xem tĩnh là gốc của động, là gốc của sự vận động trong tạo vật. Cho nên người ta đã có cả một quan niệm triết học và mĩ học về cái tĩnh. Tĩnh được xem là trạng thái vĩnh viễn, là nét đẹp vĩnh hằng của tạo vật tự nhiên trường cứu ko xê dịch này. Vì thế, bước vào thơ tự nhiên xưa là bước vào một tự nhiên yên ắng, miên viễn. Yên bình, thanh vắng trở thành một đặc tính của vẻ đẹp tự nhiên trong nghệ thuật cổ điển. Đấy là cái tĩnh đầy an nhiên minh triết của thi nhân xưa.
Thơ mới ko thế! Nếu như gom toàn thể Thơ mới lại để nhưng lắng tai, thì cái âm hưởng đặc trưng nhất vang lên từ đáy hồn Thơ mới chính là tiếng XÔN XAO. Các thi sĩ Thơ mới ít nhìn tự nhiên bằng cái nhìn chiêm nghiệm. Họ muốn vào đô la Mỹ cái sự sống tiềm tàng chất chứa bên trong lòng tạo vật. Bằng mối liên hệ tương ứng vi diệu giữa tâm hồn tư nhân và tâm hồn tạo vật, họ đã khám phá ra sự sống bí mật đầy xôn xao trong lòng tự nhiên. Bên trong mọi tạo vật kia chất chứa bao biến thái tỉnh vi và bí mật. Bên trong mỗi tạo vật là cả một toàn cầu riêng vừa mơ hồ vừa hiển hiện nhưng người ta chỉ nắm bắt được bằng thi cảm: toàn cầu huyễn diệu! Nó là cái cựa mình của nụ hoa, là tiếng thở dài của lá, là nôi rộn rực của nhuy phấn, tiếng đập cánh của những giấc mơ, tiếng rung của những đường trắng, là tiếng ngân của những làn ánh sáng, là sự hổn hển nước mây, là sự run rẩy bâng khuâng của thứ nắng lỡ thời,… Toàn cầu Thơ mới là vạn vật lên men say, là tạo vật ở trạng thái thăng hoa. Vì thế nhưng XÔN XAO đã thành điệu hồn riêng của Thơ mới.
Tiếng thu ko phải là một âm thanh riêng rẽ nào, cũng ko phải là một tập trung giản đơn nôm na của nôi thốn thức trong đất trời, nôi rộn rực trong lòng người và tiếng xạc xào của lá rừng. Tiếng là một điệu huyền. Tiếng thu là cả một bản hoà âm vừa mở hồ vừa hiển hiện của bao nỗi xôn xao ngấm ngầm trong lòng tạo vật đang hoà điệu với nội xôn xao huyền diệu của hồn thi nhân.
Có nhẽ bởi sự cộng hưởng đó nhưng “bản hoà âm mùa thu” đã tìm thấy cho mình một “bản hoà âm ngôn từ” trong những nét rực rỡ nhất của thi phẩm này: âm điệu. Tiếng thu đã được ký thác vào một cấu trúc ngôn từ chứa chan tính nhạc. Nghe trong tổng thể, thậm chí còn thấy bài thư từ tựa một ca khúc. Sao lại tránh né, lại xem nhẹ việc cảm thụ phương diện âm nhạc của Tiếng thu? Kế bên câu “Thi trung hữu hoạ”, người xưa chẳng đã từng nói “Thi trung hữu nhạc” đó thôi! Vả chăng áng thơ ca chân chính nào cũng xâm chiếm tâm hồn người đọc trước hết bằng âm điệu của nó. Âm điệu thơ bao giờ cũng là sự cất cánh, sự hiển hiện của cái ta gọi là hồn thơ. Nghe được âm điệu riêng thì xem như đã cảm nhập được cái hồn, cái thân của thơ rồi vậy. Nhưng mà ở đây, đường như nhạc lại là cái hình thức của Tiếng Mu, là cái chân dung của thi phẩm. Xem nhẹ điều này chẳng phải là bỏ qua phần hồn nhưng chỉ chú trọng tới phần thể xác của thơ hay sao? Điều cốt yếu là cảm nhận nhạc tính trong sự hòa điệu giữa TIẾNG THU và TIẾNG THƠ thế nào thôi!
Có thể lúc in, bài thơ được sắp xếp thành khổ, cũng có thể in liền ko chia khổ. Những điều này ko có ý nghĩa quyết định, nó chỉ thuần túy là sự trình diễn vẻ ngoài. Cấu trúc ngôn từ tự nó đã chia bài thơ thành ba phần nội dung, tương ứng với ba câu hỏi. Và như thế, dù muốn hay ko, tự nó cũng tạo nên ba khổ, bất chấp sự tán thành hay phản bác của người phân tích. Ba phần nội dung hợp thành một chỉnh thể theo kết cấu rất âm nhạc. độ Chúng ta đều biết “lặp lại” và “tăng trưởng“ là một quy luật rất thông thường của âm nhạc. Âm nhạc của ngôn từ cũng ko nằm ngoài quy luật đó. Tiếng fÏr quả là một chỉnh thể chặt chẽ và thuần thục, đẹp nhÌn một nhạc điệu tru. Có thể ví với một nhạc điệu, bởi sự hòa nhập tự nhiên hài hoà giữa “vần” và “nhịp”. Tiếng thu hiệp vần bằng cả hai hệ thống: vần bằng (mùa thu – trăng mờ – chính phụ – rừng thu – nàng khô) và vần trắc (thổn thức – rộn rực – xào xạc – ngờ ngạc),… Vần điệu nhờ vậy vừa giàu có vừa nhất quán. Bởi “bằng” cũng chỉ một vần (vần u), “trắc” cũng chỉ một vần (vần ức – ac). Sức quyến rũ của bài thơ, trước hết, nằm ở sự quyện hoà của hai chuỗi vần bằng và vần trắc này. Còn nhịp độ có nhẽ được tạo ra trước hết bởi thể loại. Bài thơ thuộc thể ngữ ngôn, gồm chín câu, mỗi câu năm chữ, tạo ra bước nhịp lớn đều đặn, em đêm suốt toàn bài. Ba khổ thơ, khổ nào cũng mở đầu bằng cụm từ Em ko nghe, tạo nên điệp khúc rõ rệt. Đúng hơn là như một khúc thức gồm ba lời. Khúc thức ko chỉ lặp lại nhưng còn tăng trưởng. Ba khổ thì khổ một: 2 đồng, khổ hai: 3 đòng, và khổ ba: 4 đồng. Sự tăng thêm tương ứng với từng mảng nội dung, từng bước đẩy xúc cảm lên cao trào.
Người viết vừa phân tích, mô tả cấu trúc ngôn từ mang tính nhạc của thi phẩm này. Nhưng điều đó phỏng có ích gì nếu như ko làm vang lên được cái “tiếng thu”?
Có phải vào mùa thu là mùa nhạy cảm nhất trong năm? Có phải vào mùa thu ngay cả những người vô tâm nhất cũng có thể nghe thấy những rung động tỉnh vi của trời đất? Lưu Trọng Lư đang muốn san sớt, muốn tìm kiếm sự đồng điệu, hay đang muốn phô bày những cảm nhận huyền diệu mình mới nghe được trong hư hoảng qua một thoáng nghiêng tai thi sĩ? Ba khổ thơ nói tới ba thứ tiếng của mùa thu. Chẳng biết là trùng hợp hay được xếp đặt một cách tỉnh vi, nhuần nhuỵ nhưng ba “tiếng” đó tuần tự cất lên theo một trật tự tăng trưởng từ tiếng thổn thức của mùa thu dưới ánh trăng mờ, tới tiếng rộn rực của lòng người cô phụ, tới tiếng lá thu kêu xào xạc – tức là từ xa tới gần, từ mơ hồ tới cụ thể, từ toàn thể tới cá thể, từ cảnh vật tới nhân vật, từ hình sắc tới thanh âm, từ bề sâu tới vẻ ngoài, từ kín khuất tới phát lộ. Nhưng lắng kĩ nhưng xem, thực ra thốn thức và rộn rực chưa thực là âm thanh. Những tiếng đó hiện hữu nhưng mơ hồ. Toàn bài chỉ có duy nhất một từ tượng thanh: xào xạc. Vậy Tiếng tu là bao gồm cả những tiếng có thể nghe được một cách trực quan cả những tiếng chỉ thu được bằng linh cảm, thi cảm. Nhưng trong ba tiếng trên đường như chứa đựng một tương quan khác. Thổn thức và rộn rực là những âm nền còn xào xạc là âm nổi: Phải chăng nồi thốn thức của tạo vật, nổi rộn rực của lòng người đã cộng hưởng thành nồi xôn xao mênh mang đang rung lên bên trong lòng trời đất này. Còn tiếng xào xạc kia chỉ là sự phát lộ thành tiếng ra bên ngoài của nôi xôn xao ngấm ngầm đó thôi? Hồn thu bàng bạc trong toàn bài nhưng nó hiện hình sống động nhất là ở cái tiếng xào xạc đó. Nghe cái tiếng thu này, ta để nhớ tới một tiếng thu khác của Nguyễn Đình Thi về sau này:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may.
(Tổ quốc)
Xao xác và xào xạc thực chỉ là một âm thôi, khác nào nhÌn một nốt nhạc chơi ở hai cung không giống nhau. Đấy thế nhưng ko thể thay thế được. Xao xác đanh và cao, gợi được tiếng lá quét mình trên đường phố, nó là cái hơi thu phố phường. Còn xào xạc lại trầm và đục, trong ko khí này, đã gợi được vẻ âm u và kì bí của rừng già:
Em ko nghe rừng thu
lá thu kêu xào xạc,
Tiếng thổn thức của đất trời còn mơ hồ, tiếng rộn rực của lòng người cô phụ có phần rõ rệt hơn! Có thể em ko nghe! Nhưng còn tiếng xào xạc thân thiện thế, lẽ nào em ko nghe? Cấu trúc lời thơ vừa lặp lại vừa tăng trưởng như thế làm cho tiếng thu ngày một xốn xang hơn và lòng thi nhân (người cất lên tiếng hỏi tìm sự đồng điệu) cũng ngày một khắc khoải hơn!
Sự hòa điệu giữa tiếng thu và tiếng thơ còn tỏ ra tỉnh tế hơn trong âm hưởng của nó. Toàn bài có thể ngắt thành 18 tiết tấu, thì số tiết tấu bằng là 11, còn tiết tấu trắc là 7. Bằng chiếm ưu thế. Toàn bài có 49 âm thì có tới 30 âm bằng, âm trắc chỉ có 19. Bằng cũng chiếm tru thết Lại nữa, toàn bài có những cầu hoàn toàn viết bởi âm bằng: “Em ko nghe mùa thu”, “ Em ko nghe rừng thu”. Vậy là âm điệu chung đã nghiêng hẳn về bằng. Bởi vậy chúng ta thấy Tiếng thu có một điệu êm đầm, thanh thoát nhưng tiêu tao. Cái nên bằng của âm hưởng đường như mang trong nó cái ko khí âm u bàng bạc, mơ mòng cái nhịp rung trầm trong lòng cõi thu mênh mông. Những điều lạ mắt chưa phải ở phần bằng, nhưng ở phần trắc. Đáng kể nhất là những vần chân thuộc về âm trắc. Chúng đều là những từ láy. Bản thân từ láy đã gợi được sự điệp âm, sự nhấn nhá, luyến láy. Chúng lại đi liền thành chuôi càng làm cho sắc thái ngân luyến vang vọng hơn, lên cao hơn. Khác nào trên cái nền bằng thanh vắng mơ mòng của đất trời chợt ngân lên những Tiếng tru. Khác nào trên cái nên mơ hồ những thốn thức rộn rực xốn xang vô hình thấy động lên một tiếng xạc xào của lá! Sự tương phản bằng trắc đó lại chính là sự hài hoà, sự hài thanh để cho Tiếng từ thành một bản hoà âm đó vậy?
Tôi cứ nghĩ, Lưu Trọng Lư chính là chú nai kia, bởi cái nghiêng tai ngờ ngạc thi sĩ của nó. Nó ngờ ngạc vì ko nghe ra hay vì tiếng thu quá đỗi lạ lùng. Nó chỉ nghe có một tiếng lá thu kêu xào xạc thôi, nhưng đằng sau tiếng xào xạc kia là biết bao rộn rực, thốn thức của đất trời. Chỉ có một tín hiệu duy nhất là tiếng xào xạc những cái âm thanh của lá rừng thực đã là vị sứ thần của cái vương – quốc – thú kì bí, là phát ngôn chính thức và súc tích của Tiếng thu. Ấn sau tiếng xào xạc là cả một giao hưởng vô hình của những nổi xôn xao huyền diệu. Đó vừa là trạng thái của tự nhiên tạo vật, vừa là điệu hồn của thị sĩ và của thời đại cộng hưởng trong một cấu trúc ngôn từ thị ca tỉnh ví và đẹp tươi.
(Theo Chu Văn Sơn, Thơ – điệu hồn và cấu trúc,
NXB Giáo dục, Hà Nội, 2007, tr. 45 – 53)
6. Sơ đồ tư duy
III. Câu hỏi vận dụng tri thức bài Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư
Câu 1: Theo phân tích của tác giả, “tiếng thu” và “tiếng thơ” tương ứng với những phương diện nào trong bài thơ của Lưu Trọng Lư?
Lời giải:
Theo phân tích của tác giả, “tiếng thu” và “tiếng thơ” tương ứng với những phương diện trong bài thơ của Lưu Trọng Lư:
– “Tiếng thu”: Ko phải là một âm thanh riêng rẽ nào, cũng ko phải là một tập trung giản đơn nôm na của nỗi thổn thức trong đất trời, nỗi rộn rực trong lòng người và tiếng xào xạc của lá rừng. Tiếng thu là một điệu huyền… Có nhẽ bởi sự cộng hưởng đó nhưng “bản hòa âm mùa thu” đã tìm thấy cho mình một “bảng hòa âm ngôn từ”
– “Tiếng thơ”: Đặc trưng vang lên từ đáy hồn Thơ mới chính là tiếng Xôn xao. Tiếng thu là cả một bản hòa âm vừa mơ hồ vừa hiển hiện của bao nỗi xôn xao ngấm ngầm trong lòng tạo vật đang hòa điệu với nỗi xôn xao huyền diệu của hồn thi nhân.
Câu 2: Trong đoạn (2) và (3) thao tác lập luận chính nhưng tác giả sử dụng là gì?
Lời giải:
– Thao tác lập luận so sánh. Tác giả so sánh việc thi nhân xưa luôn tả tự nhiên ở trạng thái yên ắng và Thơ mới lại nhìn tự nhiên ở cái xôn xao.
Câu 3: Từ đoạn (8) tới đoạn (12) tác giả tập trung phân tích khía cạnh gì của bài thơ?
Lời giải:
– Đoạn 8: Nói đến về tiếng thu
– Đoạn 9: Nói chung về tiếng thu
– Đoạn 10: Cái xao xác và xào xạc của tiếng thu
– Đoạn 11: Cái thổn thức, rộn rực của tiếng thu
– Đoạn 12: Sự hoà điệu giữa tiếng thu và tiếng thơ
=> Từ đoạn 8 tới đoạn 12, tác giả tập trung vào nội dung của bài thơ.
Vậy qua văn bản “Bản hoà âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư”, nhà nghiên cứu Chu Văn Sơn đã phát hiện cái hài hoà của tiếng thơ và tiếng thu tạo nên một bản hoà âm lạ mắt trong thơ Lưu Trọng Lư. Bằng cách lập luận chặt chẽ, tài tình cùng cách bình luận giàu xúc cảm, tác giả đã làm nổi trội một cấu trúc ngôn từ thi ca tinh xảo và đẹp tươi.
>>> Xem trọn bộ: Tác giả – Tác phẩm Văn 10 Kết nối tri thức
—————————–
Bạn thấy bài viết Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư – Chu Văn Sơn (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy) – Văn 10 có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu ko hãy comment góp ý thêm về Bản hòa âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư – Chu Văn Sơn (Tóm tắt, hoàn cảnh st, nội dung, nghệ thuật, sơ đồ tư duy) – Văn 10 bên dưới để Tiểu Học Đông Hòa B có thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho các bạn nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website thdonghoab.edu.vn của Trường Tiểu Học Đông Hòa B